Każdy, kto choć trochę interesuje się chemią prędzej czy później zetknie się z publikacjami w języku angielskim. Warto zatem znać podstawowe reguły rządzące chemicznym słownictwem w tym języku.
Ktoś, kto już sięgnął do oryginalnej literatury z pewnością zauważył, że wiele terminów jest podobnych, bądź identycznych (np. ketone – keton czy distillation – destylacja). Fakt ten ogromnie upraszcza naukę terminologii chemicznej i sprawia, że w zasadzie wystarczy skupić się na różnicach. Oto podstawowe zagadnienia:
Przedrostki i przyrostki
Podobnie jak w języku polskim, angielskie nazwy tworzone są z wykorzystaniem odpowiednich fragmentów, które modyfikują znaczenie rdzenia wywodzącego się od nazwy pierwiastka. Wiele z nich pokrywa się z ich polskimi odpowiednikami (np. di, tri, tetra, itd.). Podstawowe przedrostki i końcówki umieszczono w tabelkach:
Przyrostki
| angielski | polski | przykłady |
|---|---|---|
| -ic | -owy | sulfuric – siarkowy, cupric – miedziowy |
| -ous | -awy | sulfurous – siarkawy, cuprous – miedziawy |
| -ate | -an | sulfate – siarczan, carbonate – węglan |
| -ite | -yn | sufite – siarczyn, phosphite – fosforyn |
| -ide | -ek | oxide – tlenek, chloride – chlorek |
angielskipolskiprzykładyper-nad-perchlorate – nadchloran,
peroxide – nadtleneksuper-ponad-superoxide – ponadtlenekhypo-pod-hypochlorite – podchloryn,
hypophosphite – podfosforynhydrogen-
albo bi-*wodoro- albo
kwaśny-hydrogenfluoride albo bifluoride
– wodorofluorek albo kwaśny fluorek
bicarbonate lub hydrogencarbonate
– wodorowęglan albo kwaśny węglan * przedrostek bi- ma także znaczenie podobne do przedrostka di-
czy też polskiego dwu- np. bichromate – dwuchromian.
Kwasy nieorganiczne
Angielskie nazewnictwo kwasów tlenowych jak i beztlenowych jest analogiczne do polskiego. Nazwa składa się z dwóch części. Pierwsza określa jakiego pierwiastka kwas jest pochodną, a druga to słówko acid, czyli kwas. Obowiązuje przy tym opisany wcześniej system przedrostków i przyrostków, który dotyczy także nazw anionów. W przypadku kwasów beztlenowych na początku nazwy pojawia się przedrostek hydro-, który odpowiada polskiej końcówce -wodorowy. Oto kilka przykładów:
| nazwa angielska anion |
nazwa polska anion |
|---|---|
| sulfuric acid sulfate |
kwas siarkowy siarczan |
| permanganic acid permanganate |
kwas nadmanganowy nadmanganian |
| hypophosphorous acid hypophosphite |
kwas podfosforawy podfosforyn |
| hydrochloric acid chloride |
kwas chlorowodorowy (solny) chlorek |
| hydrocyanic acid cyanide |
kwas cyjanowodorowy cyjanek |
Przy okazji nazewnictwa kwasów beztlenowych wspomnieć wypada o połączeniach wodoru, dzięki którym kwasy takie powstają. Przypomnijmy, że chlorowodór, staje się kwasem solnym dopiero po rozpuszczeniu w wodzie. W języku angielskim także istnieje to rozróżnienie. Nazwy kwaśnych połączeń wodoru składają się ze słówka hydrogen i nazwy wywodzącej się od pierwiastka z końcówką -ide np. fluorowodór – hydrogen fluoride, co można by przetłumaczyć dosłownie fluorek wodoru. Na podobnej zasadzie tworzy się nazwy takie jak w tabeli:
| nazwa angielska | nazwa polska |
|---|---|
| hydrogen bromide | bromowodór |
| hydrogen sulfide | siarkowodór |
| hydrogen cyanide | cyjanowodór |
Tlenki, wodorotlenki i sole
Nazwy tlenków i wodorotlenków uzyskuje się dodając do nazwy pierwiastka słówko oxide czyli tlenek lub hydroxide – wodorotlenek:
| nazwa angielska | nazwa polska |
|---|---|
| sodium hydroxide | wodorotlenek sodu |
| lithium oxide | tlenek litu |
| hydrogen peroxide | nadtlenek wodoru |
| potasium superoxide | ponadtlenek potasu |
Nazwa soli składa się z nazwy kationu (najczęściej tożsamej z nazwą metalu) oraz z nazwy anionu kwasu. Za nazwą kationu w nawiasie podaje się jego wartościowość za pomocą cyfr rzymskich. Wodorosole zawierają w nazwie przedrostek bi- lub hydrogen- . Nazwy anionów, które są związkami kompleksowymi tworzone są od łacińskiej lub angielskiej nazwy metalu będącego rdzeniem kompleksu:
| nazwa angielska | nazwa polska |
|---|---|
| magnesium bromide | bromek magnezu |
| ammonium thiosulfate | tiosiarczan amonu |
| iron (II) nitrate | azotan żelaza (II) |
| copper (I) perchlorate | nadchloran miedzi (I) |
| tungsten (VI) silicate | krzemian wolframu (VI) |
| calcium hydrogencarbonate | wodorowęglan wapnia |
| potassium dicyanoaurate (I) | dicyjanozłocian (I) potasu |
| sodium hexafluoroantimonate | heksafluoroantymonian sodu |
Czasami w odniesieniu do soli miedzi, manganu, cyny, rtęci i żelaza do określania wartościowości metalu stosuje się końcówki -ic oraz -ous wraz z łacińską (oprócz rtęci) nazwą pierwiastka:
| nazwa angielska zwyczajowa |
nazwa angielska systematyczna |
nazwa polska zwyczajowa |
|---|---|---|
| cupric oxide | copper (II) oxide | tlenek miedziowy |
| cuprous iodide | copper (I) iodide | jodek miedziawy |
| ferric nitrate | iron (II) nitrate | azotan żelazowy |
| ferrous chloride | iron (I) chloride | chlorek żelazawy |
| manganic sulphide | manganese (III) sulphide | siarczek manganowy |
| manganous borate | manganese (II) borate | boran manganawy |
| stannic phosphate | tin (IV) phosphate | fosforan cynowy |
| stannous hydroxide | tin (II) hydroxide | wodorotlenek cynawy |
| mercuric acetate | mercury (II) acetate | octan rtęciowy |
| mercurous fluoride | mercury (I) fluoride | fluorek rtęciawy |
Spis pierwiastków
Niektóre angielskie nazwy pierwiastków zupełnie różnią się od ich polskich odpowiedników, przez co nieobeznany z chemią tłumacz może popełniać
zabawne błędy, mylnie cytując angielskie nazwy, np. plutonium zamiast pluton czy merkury zamiast rtęć. Poniżej umieszczono spis wszystkich angielskich nazw pierwiastków. Wytłuszczonym barwnym drukiem zaznaczono te, na które należy zwrócić szczególną uwagę:
|
|
Proste związki chemiczne
Nazwy zwyczajowe prostych związków chemicznych przedstawia poniższa tabela:
| wzór | nazwa angielska (nazwa alternatywna) |
nazwa polska (nazwa alternatywna) |
|---|---|---|
| HN3 | hydrazoic acid (hydrogen azide) |
kwas azotowodorowy |
| NH3 | ammonia | amoniak |
| HCN | hydrocyanic acid (hydrogen cyanide) |
kwas cyjanowodorowy (cyjanowodór) |
| HOCN | cyanic acid (hydrogen cyanate) |
kwas cyjanowy |
| (CN)2 | cyanogen | dwucyjan |
| BrCN | cyanogen bromide | bromocyjan |
| Hg(CNO)2 | mercury fulminate | piorunian rtęci |
| N2O | nitrous oxide (dinitrogen monoxide) |
podtlenek azotu |
| NO | nitric oxide (nitrogen monoxide) |
tlenek azotu |
| NO2 (N2O4) |
nitrogen peroxide (nitrogen dioxide, nitrogen tetroxide) |
dwutlenek azotu |
Zwyczajowe nazwy kwasów karboksylowych
Nazewnictwo związków organicznych w języku angielskim jest bardzo podobne do nazewnictwa polskiego. Jedyną trudność czytelnikowi mogą sprawiać nazwy zwyczajowe kwasów karboksylowych i ich pochodnych, takich jak sole, estry, aldehydy. Nazwy estrów zbudowane są analogicznie do nazw soli. Pierwszy człon stanowi nazwa kationu lub rodnika a drugi nazwa anionu kwasu z końcówką -ate, np. ethyl acetate oznacza octan etylu natomiast sodium acetate to octan sodu. Oto podstawowe kwasy i ich aniony:
| wzór | nazwa angielska anion |
nazwa polska anion |
|---|---|---|
| HCOOH | formic acid formate |
kwas mrówkowy mrówczan |
| CH3COOH | acetic acid acetate |
kwas octowy octan |
| CH3CH2CH2COOH | butyric acid butyrate |
kwas masłowy maślan |
| CH3CH(OH)COOH | lactic acid lactate |
kwas mlekowy mleczan |
| CH3(C=O)COOH | pyruvic acid pyruvate |
kwas pirogronowy pirogronian |
| Ph-COOH | benzoic acid benzoate |
kwas benzoesowy benzoesan |
| PhCH=CHCOOH | cinnamic acid cinnamate |
kwas cynamonowy cynamonian |
 |
gallic acid gallate |
kwas galusowy galusan |
| PhCH(OH)COOH | mandelic acid mandelate |
kwas migdałowy |
| cis-HOOCCH=CHCOOH | maleic acid maleate |
kwas maleinowy maleinian |
| HOOCCH2COOH | malonic acid malonate |
kwas malonowy malonian |
| HOOCCH(OH)CH2COOH | malic acid malate |
kwas jabłkowy jabłczan |
| HOOCCH(OH)CH(OH)COOH | tartaric acid tartrate |
kwas winowy winian |
| HOOCCH2CH2COOH | succinic acid succinate |
kwas bursztynowy bursztynian |
| HOOC-COOH | oxalic acid oxalate |
kwas szczawiowy szczawian |
Myląca nazwa
Na zakończenie tematów związanych z nomenklaturą związków chemicznych chciałbym zwrócić uwagę czytelnika na mylące nazwy poniższych cząsteczek:
 |
Przykład ten wart jest zapamiętania, gdyż nazwa może sugerować, że w cząsteczce występuje fragment nitrylu, co nie ma miejsca. Fragment nitrylowy (cyjankowy) występuje natomiast w związkach takich jak acetonitrile – acetonitryl: CH3-CN, czy też malononitrile – malononitryl: NC-CH2-CN.
Równie dziwnie mogą wyglądać nazwy takich związków:
<tr >
Na szczęście nazewnictwo takie jest rzadko spotykane i zazwyczaj oba związki zostaną nazwane jako a,a,a-trifluorotoluene lub a,a,a-trichlorotoluene.
Ważne terminy
Oto kilka istotnych terminów, które często pojawiają się w literaturze:
| angielski | polski |
|---|---|
| acidic | kwasowy |
| acidic reaction | odczyn kwaśny |
| alkaline | alkaliczny, zasadowy |
| alkaline reaction | odczyn zasadowy |
| anhydride | bezwodnik |
| anhydrous | bezwodny |
| base | zasada |
| basic | zasadowy |
| brine | solanka |
| boiling point | temperatura wrzenia |
| carbohydrate | węglowodan |
| density | gęstość |
| hydrocarbon | węglowodór |
| melting point | temperatura topnienia |
| moiety | fragment |
| precipitate | osad |
| reflux | ogrzewanie do wrzenia pod chłodnicą zwrotną |
| racemic modification | mieszanina racemiczna |
| suspension | zawiesina |
| vacuum | próżnia |
| viscosity | lepkość |
Nazwy sprzętu laboratoryjnego
Podstawowe przyrządy używane w laboratorium znajdują się w poniższej tabeli:
|
|
Użyteczne odnośniki
http://www.acdlabs.com/iupac/nomenclature/
http://www.acdlabs.com/download/iupacname.html
Opublikowano za zgodą autora: Witek Mozga (www)