W 1894 r. rodzina Einsteina przeniosła się do Mediolanu, ale sam Einstein pozostał w Monachium. W 1895 r. oblał egzamin, który pozwoliłby mu studiować na Eidgenössische Technische Hochschule (ETH) w Zurychu i zostać inżynierem elektrykiem. W 1896 r. Einstein zrzekł się obywatelstwa niemieckiego i przez kilka lat miał być bezpaństwowcem. Do 1899 nie ubiegał się o obywatelstwo szwajcarskie; otrzymał je w 1901 r. Po nieudanej próbie dostania się na ETH uczęszczał do szkoły średniej w Aarau w Szwajcarii. W ten sposób miał szansę rozpocząć w końcu studia na ETH. Podczas nauki w Aarau w swoim wypracowaniu (dostał za nie tylko nieco ponad połowę punktów!), dotyczącym planów na przyszłość Einstein napisał:
‚Gdybym miał szczęście zdać egzaminy, pojechałbym do Zurychu. Byłbym tam przez cztery lata, studiując matematykę i fizykę. Wyobrażam sobie siebie jako nauczyciela tych właśnie nauk przyrodniczych, skupiającego się na teorii. Mam predyspozycje do abstrakcji i matematyki, natomiast brakuje mi wyobraźni i zdolności praktycznych.’
Rzeczywiście, w 1900 r. Einstein skończył ETH jako nauczyciel matematyki i fizyki. Trzech kolegów Einsteina ze studiów (m.in. Marce Grossmann) zostało asystentami na ETH. Jednak Einstein na nikim nie wywarł większego wrażenia i jeszcze w 1901 r. bezskutecznie starał się o posadę na jakimś uniwersytecie. Udało mu się uniknąć służby wojskowej, gdyż skarżył się na płaskostopie i żylaki. Do połowy 1901 r. był okresowo zatrudniony jako nauczyciel matematyki w Wyższej Szkole Technicznej w Winterthur. W tym czasie pisał:
‚Porzuciłem ambicje dostania się na uniwersytet…’
Przez pewien czas uczył w prywatnej szkole w Schaffhausen. W końcu ojciec Grossmanna próbował pomóc Einsteinowi, rekomendując go dyrektorowi biura patentowego w Bernie. Einstein został ekspertem technicznym trzeciej klasy. Pracował w biurze patentowym w latach 1902-1909, na etacie od 1904 r. W 1906 r. stał się ekspertem technicznym klasy drugiej. W wolnym czasie napisał bardzo wiele prac z zakresu teorii fizyki, a jednocześnie pozbawiony był bliższego kontaktu z literaturą specjalistyczną.
Einstein otrzymał stopień doktorski w 1905 r. na uniwersytecie w Zurychu, wówczas nie udało mu się uzyskać posady na wyższej uczelni. Zaczął prace na podrzędnym stanowisku w biurze patentowym w Bernie.
W roku 1905 opublikował prace ‚O elektrodynamice poruszających się ciał’ (‚Zur Elektrodynamik bewegter Körper’) zawierającą podstawowe idee szczególnej teorii względności. Również w roku 1905 Einstein opublikował wyniki swoich prac nad ruchami Browna, korpuskularną teorią światła i zależnością pomiędzy masą i ciężarem (wzór Einsteina: E=mc2). Zaczął być uważany za jednego z najwybitniejszych i najbardziej oryginalnych uczonych na świecie.
W 1908 r. Einstein został wykładowcą na uniwersytecie w Bernie. Zrobił habilitację pracą pod tytułem: ‚Konsekwencje dla struktury promieniowania wynikłe z prawa podziału energii dla ciał doskonale czarnych’. Rok później Einstein został profesorem uniwersytetu w Zurychu, zrezygnował z wykładów w Bernie oraz z pracy w tamtejszym biurze patentowym. W 1911 r. Einstein został natomiast profesorem uniwersytetu Karola Ferdynanda w Pradze. W tym samym czasie zaczął przewidywać, jakiemu zagięciu ulegnie promień światła z odległej gwiazdy, przechodzący obok słońca. W przyszłości tego typu doświadczenie miało stać się ważnym dowodem na prawdziwość teorii względności. W 1913 r. został mianowany profesorem na uniwersytecie w Berlinie, wówczas też został dyrektorem Instytutu Fizyki Cesarza Wilhelma i członkiem Pruskiej Akademii Nauk (od 1914 r. mieszkał w Berlinie, ale nie wystąpił o przywrócenie obywatelstwa niemieckiego). Stanowiska te dały mu możliwość poświecenia tyle czasu na badania naukowe, ile sam pragnął.
Już dwa lata później – w roku 1916 – Einstein opublikował wyniki badań, tworząc ogólną teorię względności. Uczony poddał gruntownej analizie (po raz pierwszy od czasów Izaaka Newtona) prawa grawitacji. W tym czasie rozwinął także kwantową teorię promieniowania.
Gdy w 1919 r. brytyjska ekspedycja obserwująca zaćmienie słońca potwierdziła przewidywania Einsteina, stał się on idolem prasy. Londyński ‚Times’ napisał 7 listopada 1919 r. na pierwszej stronie: ‚Rewolucja w nauce – Nowa teoria wszechświata – Prawa niutonowskie obalone’
W 1920 r. po raz pierwszy wykład Einsteina w Berlinie został zakłócony przez antyżydowskie wystąpienia. Rozpoczęto szkalowanie go i dyskredytowanie jego prac. Einstein próbował odpowiadać tym zarzutom na łamach niemieckiej prasy. W 1921 r. po raz pierwszy odwiedził USA. Głównym celem miało być zbieranie funduszy dla hebrajskiego uniwersytetu w Jerozolimie. Mimo to Einstein wygłosił kilka wykładów na temat relatywistki oraz odebrał medal Barnarda.
W 1921 r. przyznano mu nagrodę Nobla za odkrycie zjawiska fotoelektrycznego i prace w zakresie fizyki teoretycznej. Nagrodę odebrał podczas pobytu w Japonii w grudniu 1922 r. W tym czasie wiele podróżował: w 1922 r. odwiedził Paryż, rok później był w Palestynie. W 1925 r., po dokonaniu ostatniego ważnego odkrycia – dotyczącego związku miedzy falami i materią – Einstein pojechał do Ameryki Południowej. Pośród różnych odznaczeń i wyróżnień, które otrzymał w tamtym czasie, były Copley Medal of the Royal Society w 1925 oraz Gold Medal of the Royal Astronomical Society w 1926.
Gorączkowy tryb życia i przepracowanie Einsteina spowodowały okresowe załamanie fizyczne w 1928 r. Jednak po spokojniejszym roku naukowiec odzyskał siły i powrócił do normalnego trybu życia. Od 1930 r. podróżował ponownie – znów odwiedził USA. Trzecia wizyta w tym kraju miała miejsce w 1932 r. i następowała po ofercie pracy w Institut for Advanced Study w Princeton. Einstein miałby tam spędzać pięć miesięcy, a przez pozostałe siedem przebywałby w Berlinie. Tymczasem ze względu na żydowskie pochodzenie Einsteina jego sytuacja w Niemczech, w obliczu rosnącego w siłę nazizmu, stała się niezwykle niebezpieczna. Einstein przyjął amerykańską propozycję i wyjechał do USA w grudniu 1932 r. Nigdy już miał nie powrócić do Niemiec. W 1933 r. odwiedził Oxford, Glasgow, Bruksele i Zurych. Nastąpiła lawina ofert z uniwersytetów. A przecież w 1901 r. bezskutecznie starał się o prace na jakiejkolwiek uczelni. Teraz biły się o niego miedzy innymi Jerozolima, Leiden, Oxford, Madryd i Paryż. Okresowa w zamierzeniu wizyta w USA zaczęła przedłużać się. W 1935 r. Einstein otrzymał prawo stałego pobytu. W 1940 r. został obywatelem USA, jednakże postanowił zachować obywatelstwo szwajcarskie. Wcześniej pozbawiono go obywatelstwa niemieckiego. Jednym z jego wkładów w finansowanie wydatków wojennych było zlicytowanie rękopisu z 1905 r., dotyczącego szczególnej teorii względności. Osiągnął on cenę 6 milionów dolarów. Manuskrypt ten do dzisiaj przechowywany jest w Bibliotece Kongresu USA.
Do końca życia Einstein pracował nad połączeniem w jedną unitarną całość teorii grawitacji z innymi teoriami pola, np. z teorią pola elektromagnetycznego. Prace te ostatecznie nie zostały uwieńczone sukcesem. Pomimo wkładu w rozwój korpuskularnej teorii światła (zjawisko fotoelektryczne), był przeciwnikiem mechaniki kwantowej, a szczególnie jej tzw. interpretacji kopenhaskiej (N. Bohr) opartej na pojęciu prawdopodobieństwa.
Oprócz wielu prac naukowych A. Einstein napisał także kilka prac popularyzujących własne teorie, m.in.: ‚Istota teorii względności (1922, wydanie polskie 1962), ‚Mein Weltbild’ (1935), ‚Ewolucja fizyka’ (wspólnie z Lepoldem Infeldem; 1947, wydanie polskie 1962). Pierwsze małżeństwo Einsteina zakończyło się rozwodem, drugie było szczęśliwsze. Z pierwsza żona miał dwoje dzieci, chłopców.
Einstein brał czynny udział w życiu politycznym. Podczas I wojny światowej głosił pacyfistyczne idee, które w latach następnych – w obliczu nazistowskiego zagrożenia i rosnącej potęgi hitlerowskich Niemiec – zarzucił. Rosnące objawy antysemityzmu spowodowały, ze stał się zdecydowanym orędownikiem syjonizmu. Gdy w roku 1939 niemieccy uczeni – Otto Hahn i Lisa Meitner – odkryli możliwość rozbicia atomu uranu, Einstein pod wpływem znajomych (m.in. Enrico Fermiego) napisał list do prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta, w którym ostrzegał przed możliwością budowy przez nazistów bomby atomowej. W czasie II wojny światowej popierał prace zmierzające do budowy bomby jądrowej. W ten sposób stał się inicjatorem Manhattan Project. Nie uczestniczył w pracach nad nim, chociaż zatrudniony był w Marynarce Wojennej USA na stanowisku doradcy. Mawiał wówczas: ‚Jestem teraz w marynarce wojennej, ale przynajmniej nie muszę mieć marynarskiego uczesania’. Po wojnie uznał, ze dalsza rozbudowa arsenału jądrowego zagraża istnieniu ludzkości, przed czym nieraz publicznie ostrzegał. W podpisanym tydzień przed śmiercią ostatnim liście – adresowanym do Bertranda Rusella – zgadzał się, aby jego nazwisko były wykorzystane w manifeście wżywającym wszystkie narody do porzucenia broni atomowej.
W dowód uznania za poparcie syjonizmu rząd izraelski zaproponował Einsteinowi w 1952 r. prezydenturę Izraela po śmierci pierwszej głowy tego państwa. Nie przyjął tego urzędu, ale równocześnie poczuł się zakłopotany. Gdy Einstein odmawiał, zawsze starał się nikogo nie urazić i nie zrobić nikomu przykrości.
W 1949 r. Einstein czuł się śle. Pobyt w szpitalu poprawił co prawda stan jego zdrowia, ale fizyk zaczął przygotować się do ostatniej drogi. Swoje naukowe manuskrypty podarował hebrajskiemu uniwersytetowi w Jerozolimie. Dla tej właśnie uczelni zbierał fundusze, w latach 1925-28 był jego dyrektorem, ale w 1933 odrzucił ofertę pracy, gdyż był bardzo krytyczny wobec jego administracji. Albert Einstein zmarł w szpitalu w Princeton 18 kwietnia 1955 roku o godzinie 1:15 w nocy.